Tímabundin vernd og hælisleitendur

Hvað segja gögnin um fjölda hælisleitenda og umsækjendur um tímabundna vernd ás Íslandi?

Hvar bíða flestir einstaklingar eftir niðurstöðu í hælisumsókn sinni? Hvaða land hefur tekið við flestum hælisleitendum? Hvernig tengist löggjöf skilgreiningu á gögnum? Hér eru gögn um fjölda einstaklinga sem njóta tímabundinnar verndar eða hælis, fjölda samþykktra verndar- og hælisumsókna og fjölda umsókna í bið tekin saman úr gögnum Eurostat.
stjórnmál
fólksflutningar
flóttafólk
eurostat
evrópa
Höfundur
Stofnun

Brynjólfur Gauti Guðrúnar Jónsson

Tölfræði, Raunvísindadeild Háskóla Íslands

Síðast uppfært

April 2, 2025

Skilgreiningar

Hér er unnið með gögn frá Eurostat, hagstofu Evrópusambandsins. Þar sem það er munur á löggjöf þar og á Íslandi er mikilvægt að hafa nokkrar skilgreiningar og þýðingar á hreinu. Hér verður notast við eftirfarandi skilgreiningar og þýðingar:

  • Tímabundin vernd (e. temporary protection): Þetta er kallað sameiginleg vernd vegna fjöldaflótta í 44. grein laga um útlendinga, en temporary protection hjá Evrópusambandinu og þar af leiðandi Eurostat. Dómsmálaráðherra virkjaði þessa grein vegna fjöldaflótta frá Úkraínu í mars 2022. Hér verður notast við orðatiltækið tímabundin vernd. Afgreiðsla umsókna um tímabundna vernd er fljótari en annarra umsókna þar sem ekki þarf að leggja jafnmikla vinnu í að rannsaka mál hvers og eins.
  • Hæli (e. asylum): Einstaklingur sem fær ekki tímabundna vernd þarf að ganga í gegnum persónulegra ferli þar sem málsmeðferð sker úr um hvort einstaklingur þurfi á hæli að halda. Í gögnum Útlendingastofnunar virðist þetta oftast kallað efnisleg meðferð og hefur ýmist verið skipt niður í flokkana vernd, viðbótarvernd og mannúðarleyfi í gögnum þeirra. Hér verður notast við orðið hæli yfir alla þessa flokka. Afgreiðsla umsókna um hæli tekur lengri tíma og því er oftast fjallað um þennan málaflokk þegar rætt er um álag á innviði sem tengjast móttöku flóttafólks.

Samantekt

Myndir og tafla hér að neðan sýna stutta samantekt á tölunum. Fyrir neðan fylgir nánari greining.

Samantekt á verndarkerfum Evrópulanda (2022)
Tölur sýndar sem fjöldi á 100.000 íbúa móttökulands
Verndarveitingar
Umsóknir
Samtals Án Úkraínu Samtals Án Úkraínu
Austurríki 1,193 184 2,253 1,243
Belgía 639 94 856 310
Búlgaría 2,333 60 2,567 295
Danmörk 569 9 603 43
Eistland 3,148 5 3,169 25
Finnland 837 22 887 72
Frakkland 176 51 351 227
Grikkland 389 183 562 356
Holland 713 86 831 205
Írland 1,419 69 1,607 257
Ísland 860 247 1,196 583
Ítalía 295 41 392 137
Króatía 500 1 570 71
Lettland 2,045 12 2,065 32
Liechtenstein 1,094 25 1,272 204
Litáen 2,343 11 2,369 36
Lúxemborg 950 161 1,168 380
Malta 350 37 548 235
Noregur 638 20 693 74
Pólland 4,258 8 4,272 22
Portúgal 556 6 568 19
Rúmenía 540 5 577 42
Slóvakía 1,929 1 1,935 7
Slóvenía 357 2 668 313
Spánn 410 71 587 248
Sviss 936 112 1,105 280
Svíþjóð 500 46 660 207
Þýskaland 1,110 154 1,247 292
Tékkland 4,365 2 4,377 13
Ungverjaland 312 0 312 0
Tafla eftir @bggjonsson hjá metill.is byggð á gögnum Eurostat um fólksflutninga: https://metill.is/greinar/flottafolk Gögn og kóði: https://github.com/bgautijonsson/Metill.is/tree/master/greinar/flottafolk
Samantekt á verndarkerfum Evrópulanda (2023)
Tölur sýndar sem fjöldi á 100.000 íbúa móttökulands
Verndarveitingar
Umsóknir
Samtals Án Úkraínu Samtals Án Úkraínu
Austurríki 455 254 850 649
Belgía 239 106 432 299
Búlgaría 456 90 715 349
Danmörk 158 17 181 40
Eistland 648 5 658 15
Finnland 363 23 436 96
Frakkland 83 58 265 239
Grikkland 289 238 667 615
Holland 277 81 415 220
Írland 685 59 874 248
Ísland 480 79 1,053 652
Ítalía 71 35 264 228
Króatía 129 1 173 45
Lettland 650 6 734 90
Liechtenstein 706 25 895 214
Litáen 442 14 447 20
Lúxemborg 272 138 536 403
Malta 165 60 256 150
Noregur 649 40 686 77
Pólland 656 10 667 21
Portúgal 84 3 107 26
Rúmenía 264 5 312 53
Slóvakía 558 1 564 7
Slóvenía 78 4 413 339
Spánn 180 109 408 338
Sviss 357 148 550 342
Svíþjóð 154 50 260 157
Þýskaland 567 163 826 422
Tékkland 913 2 923 12
Ungverjaland 72 0 72 0
Tafla eftir @bggjonsson hjá metill.is byggð á gögnum Eurostat um fólksflutninga: https://metill.is/greinar/flottafolk Gögn og kóði: https://github.com/bgautijonsson/Metill.is/tree/master/greinar/flottafolk
Samantekt á verndarkerfum Evrópulanda (2024)
Tölur sýndar sem fjöldi á 100.000 íbúa móttökulands
Verndarveitingar
Umsóknir
Samtals Án Úkraínu Samtals Án Úkraínu
Austurríki 440 246 466 271
Belgía 245 132 446 333
Búlgaría 460 79 571 190
Danmörk 173 12 199 37
Eistland 446 3 452 9
Finnland 242 24 270 52
Frakkland 84 66 228 211
Grikkland 435 380 763 708
Holland 249 89 346 185
Írland 266 70 538 342
Ísland 343 48 474 180
Ítalía 75 46 295 266
Króatía 90 2 117 29
Lettland 339 10 385 55
Liechtenstein 612 25 812 225
Litáen 386 7 391 12
Lúxemborg 255 143 436 324
Malta 106 40 186 121
Noregur 385 27 432 74
Pólland 461 8 479 27
Portúgal 68 0 93 25
Rúmenía 198 4 207 12
Slóvakía 483 1 484 2
Slóvenía 83 7 336 259
Spánn 180 104 417 342
Sviss 290 187 412 309
Svíþjóð 134 31 205 103
Þýskaland 435 160 574 299
Tékkland 709 1 719 11
Ungverjaland 66 0 66 0
Tafla eftir @bggjonsson hjá metill.is byggð á gögnum Eurostat um fólksflutninga: https://metill.is/greinar/flottafolk Gögn og kóði: https://github.com/bgautijonsson/Metill.is/tree/master/greinar/flottafolk
Samantekt á verndarkerfum Evrópulanda (2022 - 2024)
Tölur sýndar sem fjöldi á 100.000 íbúa móttökulands
Verndarveitingar
Umsóknir
Samtals Án Úkraínu Samtals Án Úkraínu
Austurríki 696 228 1,190 721
Belgía 374 111 578 314
Búlgaría 1,083 76 1,285 278
Danmörk 300 12 328 40
Eistland 1,414 4 1,427 17
Finnland 481 23 531 73
Frakkland 114 59 281 226
Grikkland 371 267 664 560
Holland 413 86 531 203
Írland 790 66 1,007 282
Ísland 561 125 908 472
Ítalía 147 40 317 211
Króatía 240 1 287 48
Lettland 1,012 9 1,061 59
Liechtenstein 804 25 993 214
Litáen 1,057 11 1,069 23
Lúxemborg 492 147 714 369
Malta 207 45 330 169
Noregur 557 29 603 75
Pólland 1,792 9 1,806 23
Portúgal 236 3 256 23
Rúmenía 334 4 365 36
Slóvakía 990 1 994 6
Slóvenía 173 4 472 304
Spánn 257 95 471 309
Sviss 528 149 689 310
Svíþjóð 263 43 375 155
Þýskaland 704 159 882 338
Tékkland 1,996 1 2,006 12
Ungverjaland 150 0 150 0
Tafla eftir @bggjonsson hjá metill.is byggð á gögnum Eurostat um fólksflutninga: https://metill.is/greinar/flottafolk Gögn og kóði: https://github.com/bgautijonsson/Metill.is/tree/master/greinar/flottafolk

Tímabundin Vernd

Í þessum kafla verður aðallega fjallað um flóttafólk frá Úkraínu. Það getur verið eitthvað af flóttafólki frá öðrum löndum eftir löggjöfum hvers svæðis, en hlutdeild Úkraínsks flóttafólks er nær 100% í öllum fjöldatölum þessa flokks.

Þessi flokkur er oftast tekinn út úr sviga þegar tölur um flóttafólk eru greindar þar sem flóttafólk frá Úkraínu fær fljótari meðferð og veldur því minna álagi á innviði sem tengjast móttöku flóttafólks.

Mánaðarlegar veitingar

Yfir árið 2022 var mikið flæði flóttafólks frá Úkraínu til annarra Evrópulanda, þá sérstaklega til Tékklands og Póllands, en mikill fjöldi leitaði líka til Slóvakíu og Eistlands. Síðustu mánuði ársins 2023 jókst fjöldinn sem leitaði til Noregs og tóku norsk yfirvöld við flestum í nóvember síðastliðinn.

Einstaklingar sem njóta verndar

Ef við leggjum saman allan fjöldann sem hafa fengið tímabundna vernd í löndum (og drögum frá einstaklinga sem leita til annarra landa eftir að hafa verið veitt tímabundin vernd) sjáum við að langmestur fjöldi fólks nýtur tímabundinnar verndar í Tékklandi. Noregur, Finnland og Ísland eru öll yfir meðaltali.

Hæli

Í þessum kafla eiga tölur við um hæli, það er að segja flóttafólk hvers umsóknir þurfa að fara í gegnum efnislega meðferð og úrskurður byggður á aðstæðum hvers og eins.

Þessi flokkur er helsta ágreiningsefnið í umræðum þar sem einstaklingar í þessum hóp fá ekki sömu flýtimeðferð og einstaklingar frá Úkraínu. Því er rétt að líta helst til þessa hóps þegar skoða á álag á innviði sem tengjast móttöku flóttafólks.

Mánaðarlegur fjöldi umsókna

Fyrst skoðum við hversu margar umsóknir um hæli þjóðir fá á hverjum mánuði. Frá september 2022 til júní 2023 var langur kafli þar sem Ísland fékk óvenjulega margar umsóknir, mun meira en aðrar þjóðir. Frá og með júlí 2023 hefur þetta þó aðeins róast og erum við núna farin að fá svipað magn og Lúxemborg aftur.

Uppsafnaður fjöldi hælisumsókna er mun hærri á Íslandi en í öðrum löndum. Næsta land á eftir Íslandi er Grikkland, en þar hefur mánaðarlegum umsóknum fjölgað og munurinn milli Íslands og Grikklands því að minnka.

Ákvarðanir í málum hælisleitenda

Þjóðir fá mismargar umsóknir í hverju mánuði og því gefur að skilja að sumar þjóðir þurfa að afgreiða mál fljótar en aðrar til að forðast myndun biðraða. Gögn um ákvarðanir sýna okkur bæði hversu mörg mál eru afgreidd og hversu margir hælisleitendur fá umsókn sína samþykkta.

Samtals ákvarðanir

Byrjum á að skoða hve margar ákvarðanir eru teknar í hverjum mánuði. Íslenskum yfirvöldum hefur tekist ágætlega í að afgreiða mál umsækjenda þegar tekið er tillit til höfðatölu og miðað er við önnur lönd. Frá sumri 2022 höfum við verið á toppnum eða nálægt toppnum í fjölda afgreiddra mála á höfðatölu.

Hér er þó mikilvægt að bera saman stærðargráðu á fjölda umsókna og fjölda afgreiðslna. Yfirvöld þurfa að vega kostnað vegna starfsfólks á móti kostnaði við að veita hælisleitendum skjól á meðan beðið er eftir niðurstöðu umsóknar.

Samþykktar umsóknir

Í gögnum um ákvarðanir getum við séð hvort ákveðið var að veita einstakling hæli eða ekki. Í kringum sumarið 2022 samþykktu íslensk yfirvöld mun fleiri umsóknir um hæli en yfirvöld annarra þjóða. Frá ársbyrjun 2023 hefur þetta þó róast og eru íslensk yfirvöld nú undir meðaltali og nær hinum norðurlöndunum í samþykktum umsóknum á höfðatölu. Ef við berum okkur saman við Lúxemborg, Þýskaland og Írland þá hefur þessi tala verið mun stöðugri þar en á Íslandi.

Umsækjendur í bið

Oft er talað um álag á innviði sem tengjast móttöku flóttafólks. Þar hefur fjöldi einstaklinga sem eru í bið eftir niðurstöðu umsóknar mikil áhrif. Þeir einstaklingar hafa ekki atvinnuleyfi og þurfa því að reiða sig á stuðning yfirvalda á meðan beðið er eftir ákvörðun.

Í byrjun árs 2022 var fjöldi í bið á Íslandi undir meðaltali. Þetta má mögulega rekja til þess að sögulega hafa íslensk yfirvöld ekki fengið margar umsóknir um hæli miðað við önnur lönd, eins og má sjá í sögulegri samantekt gagna frá 2008 til 2022 að ofan. Upp úr 2018 fór sá fjöldi að aukast hér á landi, en það er ekki fyrr en um sumar 2022 sem Ísland fór að skera sig verulega úr hvað varðar fjölda umsókna um hæli.

Þetta hefur valdið því að frá september 2022 til mars 2023 jókst þessi fjöldi einstaklinga í bið á Íslandi hraðar en í öðrum löndum og í október 2023 voru Lúxemborg og Austurríki einu löndin þar sem jafnmargir eða fleiri biðu eftir niðurstöðu. Eins og var nefnt að ofan þurfa yfirvöld að vega kostnað vegna starfsfólks á móti kostnaði þess að veita hælisleitendum skjól og uppihald á meðan beðið er eftir niðurstöðu. Mögulega þurfa yfirvöld landa að halda betur utan um þessar tölur og bregðast skjótar við til að koma í veg fyrir að langir biðlistar myndist með því að fjölga starfsfólki.

Fjöldi flóttafólks alls

Þótt umsóknir um hæli valdi meiri álagi á innviði er líka lýsandi að skoða tölur um “heildarinnflæði” flóttafólks til landa. Það er, við viljum líka skoða hversu margir einstaklingar hafa fengið veitta annað hvort tímabundna vernd eða hæli. Með því að leggja saman tölur um tímabundna vernd og hæli getum við skoðað þetta “heildarflæði” flóttafólks inn í lönd. Tölurnar að neðan eiga því við um flóttafólk bæði frá Úkraínu og öðrum löndum.

Gögn

Gögn þessarar úrvinnslu koma frá Eurostat, nánar tiltekið eru þetta eftirfarandi gagnasöfn:

Mánaðarleg gögn frá mars 2022

Árlegar samantektir frá 2008

Þessar upplýsingar eru svo tengdar við gögn um mannfjölda hvers lands.

Til að auðvelda samanburð milli landa eru allar tölur sýndar sem fjöldi á hverja 100.000 íbúa hvers lands. Þar sem yfirvöldum á Kýpur berast mun fleiri umsóknir en yfirvöldum annarra þjóða var ákveðið að hafa það land ekki með í þessari greiningu til að auðvelda skoðun á gögnum annarra þjóða.

Hægt er að vafra gögnin á bak við þessa greiningu í töflunni eða sækja þau með því að smella á takkann að neðan.

Gagnvirk gagnaskoðun

Samantekt á gögnum um málefni flóttafólks
Tölur eru sýndar sem fjöldi á 100.000 íbúa móttökulands

Samantekt á gögnum um málefni flóttafólks
Tölur eru sýndar sem hreinn fjöldi óháð mannfjölda

Þakkir

Sérfræðingar hjá Hagstofu Íslands fá kærar þakkir fyrir uppbyggilega rýni og aðstoð við val á frumgögnum í undirbúningi þessarar greiningar.